Sağlık bir denge hâlidir. Vücudumuzda gerçekleşen, ger çekleşmezse olumsuz sonuçları olan olayların aksamaması için bu denge hâli korunmalıdır. İnsanın sağlığını koruması, hastalandığında doktora başvurmasından ve tedavi olmasından daha önemli ve önceliklidir. Sağlığı korumak ise sağlıklı olmanın bilincinde olmak ve sağlıklı olmaya etki eden faktörlerin farkında olmakla mümkündür.
Bu bölümde kişinin gündelik hayatında göz önünde tutması gereken ve sağlığa etki eden faktörler hakkında bilgi verilmektedir.
Sağlıklı bir insanda vücut ısısı, kan basıncı, kalp atım hızı, solunum sayısı ve derinliği vb. bir denge içindedir. Vücudun dengesi korunamazsa sağlık olumsuz etkilenir. Vücuttaki sağlığın korunmasında çok önemli role sahip endokrin sistemi gibi yapıların temel gayesi bu dengeyi korumak ve sürdürmektir. Vücut, sahip olduğu koruyucu sistemler aracılığıyla yıpratıcı ve bozucu faktörlere karşı koyar. Bu mücadelede yıpratıcı ve bozucu etkenler galip gelirse hastalık ortaya çıkar. Dikkat Et, Sağlıklı Kal! Vücuttaki koruyucu sistemleri destekleyen ya da zayıflatan bazı unsurlar vardır:
• Hayat tarzı (beslenme, fiziksel aktivite, bağımlılık yapan madde kullanımı vb.)
• Kişisel bakım
• Akıl sağlığı
• Eğitim
• Çalışma şartları
• Sosyal ilişkiler ve çevre
• Genetik faktörler
• Sağlık sistemi
Can Boğazdan Gelir
Yetersiz ve dengesiz beslenme sağlığı olumsuz etkiler. Yetersiz beslenme vücudun ihtiyacından daha az miktarda ve nitelikte besin maddesi tüketilmesidir. Yetersiz beslenmede çocukların gelişimi yavaşlar veya durur, erişkinlerde hastalıklara dayanma gücü azalır. Dengesiz beslenmede ise bazı besin maddelerinin gereğinden fazla tüketilmesi, bazı besin maddelerinin ise ya hiç tüketilmemesi veya vücudun ihtiyacından az tüketilmesi söz konusudur. Örneğin obezite kişinin enerji verici yiyecekleri çok fazla, düzenleyici ve yapıcı onarıcı besinleri gereğinden az tüketmesiyle kendini gösterir. Hem yetersiz beslenmede hem de dengesiz beslenmede sağlık olumsuz etkilenir.
Haydi Canlan Biraz!
Fiziksel aktivite her yaştan insanın sağlıklı kalmasına yardım eder. Düzenli fiziksel hareket kalp hastalıkları, kemik erimesi, bazı kanser türleri gibi birçok ciddi hastalığın oluşma ihtimalini azaltır. Özellikle ileri yaşlarda kaçınılmaz olan kemik erimesi ve kas gücündeki azalmayı önleyici rol oynar. Aşırı kilo almanın önüne geçer ve kan basıncını düşürür. Ayrıca mutluluk hormonunu da artırır. Stres, anksiyete ve depresyon gibi psikolojik hastalıkları önlemeye yardımcı olur.
Maddelere Bağlanma!
Günlük dilde eroin, kokain, esrar, amfetamin vb. bağımlılık oluşturan maddeleri ifade etmek için uyuşturucu kelimesi kullanılır. Oysa bu, eksik bir ifadelendirmedir. Çünkü bağımlılık yapan maddelerin hepsi uyuşturucu değildir. Uyarıcı olanları da vardır. Bağımlılık yapıcı maddeler kavramı çok daha geniş bir kümeyi kapsar. Bireyde bağlanma ve o maddeyi kullanmadan
yaşayamama özelliği geliştiren tütün, alkol, eroin, kokain, esrar, amfetamin, ecstasy ve benzerlerinin hepsi bağımlılık yapıcı maddedir. Kullanılan maddenin hem bedensel hem de ruhsal sağlık üzerinde kimisi ortak, kimisi maddeye göre değişen farklı etkileri vardır. Örneğin tütün ve tütün mamulleri kullanmak kanser, kalp hastalıkları, erken doğum, bebeğin düşük kilolu doğması, diş kaybı, mide ülseri, akciğer hastalıkları vb. birçok hastalığa ya da
olumsuz duruma neden olur.
Kendine İyi Bak!
Kişisel bakım, temizlik ve hijyen sağlıklı kalmak için en önemli koşuldur. Temiz insan, mikroplardan ve zararlı maddelerden arındığı için özellikle bulaşıcı hastalıklara karşı korunaklıdır.
Akıl Kişiye Sermaye
Kişinin toplumsal uyumunun ve hayata katılabilmesinin önemli bir unsuru olan akıl sağlığı, bedensel sağlığın ayrılmaz bir parçasıdır. Akıl sağlığı yerinde olmayan kişi bedensel temizliğine, hijyene ve beslenmesine gerekli özeni gösteremeyeceği için bedensel hastalıklara da kolaylıkla maruz kalabilir.
Varlığına Sahip Çık!
Sağlık sorunlarının önemli bir kısmı toplumdaki sosyal ve ekonomik eşitsizliklerden kaynaklanır. Birçok ülkede ölüm, hastalık ve sakatlık oranları düşük sosyoekonomik gruplarda daha yüksektir. Çünkü eğitim, kültür ve gelir düzeyi, çalışma şartları, aile ve arkadaş çevresi vb. sosyal ve ekonomik faktörler, bireylerin hayat tarzlarını belirler; hayat tarzı da sağlığı…
Bilgi Sağlıktır!
Sağlık bilgisi, kişilerin kendilerini hastalıklardan korumasına yardımcı olur. Sağlık okuryazarı kişiler sağlıklarının bilincine varır, hastalıklara sebep olacak etkenlere karşı kendilerini nasıl koruyacaklarını öğrenir ve hastalandıklarında nasıl davranacaklarını bilirler. Sağlık bilgisi eksikliği kişinin sağlığıyla ilgili yanlış alışkanlıklar edinmesine sebep olabilir.
İşleyen Demir Işıldar Ama…
Çalışma şartları da sağlığı etkileyen faktörler arasındadır. İş ortamına bağlı olarak yaşanan stres ruh sağlığını etkilerken iş kazaları da bedensel sağlığa zarar vermektedir. İş yerlerinin insanın beden ve ruh sağlığına zarar vermeyecek şekilde düzenlenmesi zorunludur.
Ailene Sahip Çık, Sağlıklı Kal
İnsan, hayatının bazı dönemlerinde yaşamak için başkalarının yardımına ihtiyaç duyar. Çocukluk ve yaşlılık dönemleri buna örnektir. Toplumumuzda çocuk ve yaşlılar, ihtiyaç duydukları sevgi ve bakımı aileleri içinde bulurlar. Ancak günümüzde bu ailevi özelliğimiz değişmekte, yaşlılar ve çocukların bakımı için aile dışından yardım alınabilmektedir.
Bu durum onların ruh sağlığının olumsuz etkilenmesine sebep olabilmekte, özellikle yaşlıların sağlık sorunlarıyla baş etmelerini ve öz bakımlarını zorlaştırabilmektedir.
Her Duyduğuna İnanma
Sağlık ve hastalıkla ilgili yanlış bilgilerin kuşaktan kuşağa kültür yoluyla aktarılması ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Mesela yenidoğan bebeğin tuza batırılarak ovulmasının yararlı olduğu gibi bilgiler toplumda söylenegelmesine rağmen doğru değildir. Ayrıca medyadan edinilen bazı bilgilerin de tahkiki gerekir. Bunlar uygulanmadan önce bir doktora danışılmalıdır.
Temiz Ev, Temiz Dünya
İnsanın yaşadığı ev ortamının ve çevresinin, sağlığını olumsuz etkileyecek unsurlardan arındırması gerekir. Evin yapı elemanlarından duvar boyasına, kullanılan eşyalardan bunların yerleştirilme biçimine kadar ev içi birçok unsur beden ve ruh sağlığını koruma ve destekleme
yönleriyle değerlendirilmelidir. İçinde yaşadığımız dünyanın temizliği ve düzeni de sağlığımız açısından evimizin içi kadar önem arz eder. Sağlığı olumsuz etkileyen hava kirliliği, gürültü, su kirliliği, elektromanyetik alanlar ve radyasyon, tehlikeli kimyasallar gibi çevresel faktörler gözden geçirilmeli, alınabilecek önlemler konusunda bireyler kendilerine düşen sorumlulukları üstlenmelidirler.
Yatağa Düşmeden Doktora Git
Koruyucu sağlık hizmetleri önemsenmezse veya bu hizmetlerden faydalanılmazsa zamanla ciddi sağlık sorunları yaşanabilir. Sağlık hizmetine erişimin kolaylaştırılması yanında bireysel olarak da temel sağlık hizmetlerinden faydalanmanın önemli olduğunu bilmek gerekir. Sağlığı korumak üzere;
• çocukların aşılatılması,
• hamile kadınların düzenli doktor kontrolüne gitmesi,
• doğumun mümkün olduğunca hastanede yapılması,
• kırık veya çıkık durumunda kırık çıkıkçıya değil ortopedi uzmanı bir doktora gidilmesi basit ama önemli tedbirlerdir.
